Exproof Nedir ve Neden Önemlidir?
Exproof”, İngilizce “explosion proof” kelimelerinin kısaltması olup, patlamaya dayanıklı anlamına gelmektedir. Bu terim, patlamaların meydana gelmesini engelleyebilen veya meydana geldiklerinde patlamalara dayanabilen elektrikli ve elektriksiz ekipmanları tanımlar. Patlayıcı atmosferler, yanıcı gazlar, buharlar, tozlar veya lifler içeren ortamlardır ve bu tür ortamlarda kullanılan elektrikli cihazlar ciddi riskler taşıyabilir. Exproof cihazlar, bu riskleri ortadan kaldırmak üzere tasarlanmıştır; içlerinde meydana gelebilecek bir gaz veya buhar patlamasına dayanabilir, çevresindeki yanıcı atmosferi kıvılcım veya ark ile tutuşturmayı önler ve dış sıcaklıkta çalışırken yanıcı atmosferin tutuşmayacağı bir seviyede kalır.Exproof ekipmanların önemi, özellikle petrol, kimya, LPG, doğal gaz, kömür madenleri, hububat siloları, şeker, kereste ve mobilya fabrikaları gibi yanıcı, parlayıcı ve patlayıcı maddelerle uğraşan sanayi kollarında ortaya çıkar. Bu ekipmanlar, elektriksel arızalar, topraklama zayıflıkları veya yalıtım problemleri gibi nedenlerle ortaya çıkabilecek yangın, elektrik çarpması ve patlama gibi ciddi güvenlik risklerinin önlenmesinde kritik bir rol oynar. Düzenli denetimler ve periyodik kontroller, potansiyel tehlikeleri erkenden tespit ederek gerekli önlemlerin alınmasını sağlar.
Exproof Koruma Tipleri ve Alan Sınıflandırmaları
Ex ekipmanların koruma tipleri, kullanıldıkları ortama göre sınıflandırılır. Patlayıcı ortamlar, gaz ve toz ihtiva etme durumlarına göre zone (bölge) olarak tanımlanır:
- Gaz Ortamları: Zone 0, Zone 1, Zone 2.
- Toz Ortamları: Zone 20, Zone 21, Zone 22.
Her bir zone için belirlenmiş Ekipman Koruma Seviyeleri (EPL) bulunur ve ekipmanların bu seviyelere uygun olması zorunludur. Ex ekipmanlara ait temel koruma tipleri, sembolleri ve ilgili standartlar şunlardır:
- Alevsızdırmaz (d): IEC/EN 60079-1 standardına tabidir, Zone 0, 1, 2 (gaz) ve Zone 20, 21, 22 (toz) için farklı alt kategorileri bulunur.
- Arttırılmış güvenlik (e): IEC/EN 60079-7 standardına tabidir, Zone 1, 2 (gaz) için kullanılır.
- Kendinden Emniyetli (i): IEC/EN 60079-11 standardına tabidir, tüm gaz ve toz zonları için farklı alt kategorileri bulunur.
- Kapsül içine alma (m): IEC/EN 60079-18 standardına tabidir, tüm gaz ve toz zonları için farklı alt kategorileri bulunur.
- Mahfaza ile koruma (t): IEC/EN 60079-31 standardına tabidir, sadece toz zonları için kullanılır.
- Toz doldurma (q): IEC/EN 60079-5 standardına tabidir, Zone 1, 2 (gaz) için kullanılır.
- Yağa daldırma (o): IEC/EN 60079-6 standardına tabidir, Zone 1, 2 (gaz) için kullanılır.
- Kıvılcım çıkarmaz ve sızdırmaz koruma (nR, nC): IEC/EN 60079-15 standardına tabidir, sadece Zone 2 (gaz) için kullanılır.
- Basınçlı koruma (p): IEC/EN 60079-2 standardına tabidir, Zone 1, 2 (gaz) ve Zone 21, 22 (toz) için farklı alt kategorileri bulunur.
- Optik ışıma ile koruma (op): IEC/EN 60079-28 standardına tabidir, tüm gaz zonları için farklı alt kategorileri bulunur.
- Elektrikli olmayan yapısal güvenlik (c), ateşleme kaynaklarının kontrolü (b), sıvıya daldırma (k): EN/ISO 80079-37 standardına tabidir, tüm gaz ve toz zonları için farklı alt kategorileri bulunur.
Exproof Ekipmanlar için Yasal Mevzuat ve Standartlar
Türkiye’de, 6331 Sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu ve İş Ekipmanlarının Kullanımında Sağlık ve Güvenlik Şartları Yönetmeliği, işverenlere ekipman güvenliği konusunda açık yükümlülükler getirmiştir. Patlayıcı ortamlarda kullanılacak ekipmanlar için “Çalışanların Muhtemel Patlayıcı Ortamlardan Korunması Yönetmeliği” de büyük önem taşır.
Uluslararası standartlar da bu alanda yol göstericidir:
- ATEX Direktifi (2014/34/AB ve 1999/92/EC): Avrupa Birliği’nde patlayıcı atmosferlerde kullanılacak ekipmanların tasarımı ve üretimi için temel referanstır. Ülkemizde de ATEX yönetmeliklerine uygun ürünlerin ithalatı ve kullanımı esastır.
- IEC Standartları (özellikle IEC 60079 serisi): Uluslararası alanda yaygın olarak kullanılır ve EN standartlarıyla uyumluluğu sağlanmıştır.
- EN 60079-14: Elektriksel tesislerin tasarımı, seçimi ve monte edilmesiyle ilgilidir. Montaj ve ilk kontrol, bu standarda göre yapılmalıdır.
- EN 60079-17: Patlayıcı ortamlarda kullanılan elektrikli cihazların periyodik muayene ve bakımı için şartları belirler.
- EN 60079-19: Ex ekipmanların tamir, büyük bakım ve çalışır duruma getirilmesini kapsar.
İşverenler, bu yönetmelik ve standartlara uygun olarak ekipman kayıtları, tamir ve değişiklik kayıtları gibi belgeleri bulundurmak zorundadır. Ayrıca, patlayıcı ortamlar için hazırlanan projelerde yönetmelik, ilgili standart, ekipman listesi, grup ve cihaz kategorileri ile bölge tanımlarının net olarak belirtilmesi gereklidir.
Periyodik Kontrollerin Kapsamı ve Süreci
Exproof ekipmanların periyodik kontrolleri, olası riskleri tespit etmek ve çalışanların güvenliğini sağlamak için hayati öneme sahiptir. İş ekipmanlarının kullanımında sağlık ve güvenlik şartları yönetmeliği gereği, periyodik kontrol asgari yılda bir defa yapılmalıdır. Kontrol süreçleri, genellikle şu adımları içerir:
- Gözle Kontrol: Fiş, kablo ve gövde gibi dış kısımların çatlak, erime veya gevşek vida açısından incelenmesi. Pano içindeki faz iletkenlerinin iç kapak veya pleksi koruma ile kapatılması ve kablo girişlerinin kapalı olması gibi IP2X koruma sınıfının sağlanıp sağlanmadığı kontrol edilir.
- Toprak Sürekliliği Testi (Rpe): Toprak hattının ölçülmesi ve değerin 0,30 Ω’u geçip geçmediğinin kontrolü. Panonun gövde-kapak köprüsünün bulunup bulunmadığı da önemlidir.
- İzolasyon Direnci Testi (Riso): 500 V DC gerilim uygulanarak yalıtım direncinin 2 MΩ’un altında olup olmadığının kontrolü. Termal kamera ile pano elemanlarındaki bağlantı gevşekliği veya aşırı ısınma gibi durumların tespiti de bu kısımda yapılır.
- Kaçak Akım Testleri: Dokunma akımı, yedek kaçak akım ve çalışma kaçak akımının ölçülmesi. Özellikle 32 ampere kadar olan genel kullanım priz tesisatlarında ve seyyar cihaz prizlerinde 30 mA artık akım cihazı (RCD) kullanımı zorunludur ve bu testlerin yapılması gerekir.
- Yük Akımı ve Gücü Testleri: Cihazın nominal gerilimde çalıştırılırken çekilen akım ve anlık watt değerinin kaydedilmesi.
- Kablo-Şalter Koordinasyonu: Tasarım akımı, devre kesici nominal akımı ve kablo akım taşıma kapasitesi arasındaki uygunluğun kontrolü (Ib < In < Iz).
- Zemin İzolasyonu Kontrolü: Zemin izolasyon direncinin ölçülmesi ve 50 kΩ’dan büyük olup olmadığının kontrolü.
Tüm bu test ve kontroller sonucunda detaylı bir rapor hazırlanır. Raporda cihaz modeli, seri numarası, test tarihi, test türü ve sonuç bilgileri yer alır. Tespit edilen kusurlar “hafif kusurlu” (*) veya “ağır kusurlu” (**) olarak derecelendirilir. Ağır kusurların tespiti durumunda, ekipmanın uygunsuzluklar giderilene kadar kullanıma uygun olmadığı belirtilir.
Her aşama kontrol altında…
Periyodik kontrol hizmeti için hemen başvurun!
Elektrik güvenliğiniz için uzman desteği alın. Hemen randevu oluşturun, tesisatlarınızı mevzuata uygun ve güvenli hale getirin!
Yetkili Kişilerin Nitelikleri ve Eğitimleri
Patlayıcı ortamlardaki elektrikli ekipmanların tasarımı, seçimi, montajı, bakımı ve muayenesi gibi faaliyetler, yeterli bilgi ve deneyime sahip yetkili kişiler tarafından gerçekleştirilmelidir. Bu kişilerin, patlamadan korunma prensipleri, koruma tipleri, ilgili standartlar (IEC 60079 serisi), ekipman tasarımı ve ölçüm cihazlarının kalibrasyonu konularında bilgi sahibi olmaları gerekir.
Personelin yetkinliği, üstlenilecek işin türüyle ilgili olmalıdır. Örneğin, IECEx CoPC (Certificate of Personnel Competence) sertifikasyon programı, patlayıcı ortamlardaki uzmanlar için çeşitli üniteler sunar:
- Ex 000: Patlamanın temel ilkeleri konsepti.
- Ex 001: Patlamaya karşı korumanın temel ilkeleri.
- Ex 002: Risk değerlendirmesi ve alan sınıflandırması.
- Ex 003: Ex ekipman ve kablolama seçimi ve montaj kriterleri.
- Ex 004: Ex ekipman onarımı.
- Ex 006: Elektriksel testler.
- Ex 007 ve Ex 008: Görsel, yakından ve detaylı periyodik muayeneler.
Bu eğitimler, personelin patlayıcı ortamlardaki ekipmanlarda yapılacak en küçük bir hatanın bile ciddi kazalara yol açabileceği bilinciyle, güvenli çalışmayı sağlamak için gerekli bilgi ve teknik önlemleri almasını amaçlar.
Neden Bizimle Çalışmalısınız?
Exproof ekipmanların ne olduğunu, önemini, koruma tiplerini ve yasal zorunlulukları keşfedin. Güvenli çalışma ortamı için periyodik kontrol hizmetlerimizden faydalanın. Detaylı bilgi alın.